चातुर्य लक्षण
||श्रीराम ||
रूप लावण्य अभ्यासितां न ये| सहजगुणास न चले उपाये |
कांहीं तरी धरावी सोये| अगांतुक गुणाची ||१||
काळें माणुस गोरें होयेना| वनाळास येत्न चालेना |
मुक्यास वाचा फुटेना| हा सहजगुण ||२||
आंधळें डोळस होयेना| बधिर तें ऐकेना |
पांगुळ पाये घेइना| हा सहजगुण ||३||
कुरूपतेचीं लक्षणें| किती म्हणोनि सांगणें |
रूप लावण्य याकारणें| पालटेना ||४||
अवगुण सोडितां जाती| उत्तम गुण अभासितां येती |
कुविद्या सांडून सिकती| शाहाणे विद्या ||५||
मूर्खपण सांडितां जातें| शाहाणपण सिकतां येतें |
कारबार करितां उमजतें| सकळ कांहीं ||६||
मान्यता आवडे जीवीं| तरी कां उपेक्षा करावी |
चातुर्येंविण उंच पदवी| कदापी नाहीं ||७||
ऐसी प्रचीत येते मना| तरी कां स्वहित कराना |
सन्मार्गें चालतां जनां| सज्जना माने ||८||
देहे नेटकें श्रुंघारिलें| परी चातुर्येंविण नासलें |
गुणेंविण साजिरें केलें| बष्कळ जैसें ||९||
अंतर्कळा श्रृंघारावी| नानापरी उमजवावी |
संपदा मेळऊन भोगावी| सावकास ||१०||
प्रेत्न करीना सिकेना| शरीर तेंहि कष्टविना |
उत्तम गुण घेईना| सदाकोपी ||११||
आपण दुसऱ्यास करावें| तें उसिणें सवेंचि घ्यावें |
जना कष्टवितां कष्टावें| लागेल बहु ||१२||
न्यायें वर्तेल तो शहाणा| अन्याइ तो दैन्यवाणा |
नाना चातुर्याच्या खुणा| चतुर जाणे ||१३||
जें बहुतांस मानलें| तें बहुतीं मान्य केलें |
येर तें वेर्थचि गेलें| जगनिंद्य ||१४||
लोक आपणासि वोळावे| किंवा आवघेच कोंसळावे |
आपणास समाधान फावे| ऐसें करावें ||१५||
समाधानें समाधान वाढे| मित्रिनें मित्रि जोडे |
मोडितां क्षणमात्रें मोडे| बरेपण ||१६||
अहो कांहो अरे काअंरे| जनीं ऐकिजेतें किं ते |
कळत असतांच कां रे| निकामीपन ||१७||
चातुर्यें श्रुंघारे अंतर| वस्त्रें श्रुंघारे शरीर |
दोहिमधें कोण थोर| बरें पाहा ||१८||
बाह्याकार श्रुंगारिलें| तेणें लोकांच्या हातासि काये आलें |
चातुर्यें बहुतांसी रक्षिलें| नाना प्रकारें ||१९||
बरें खावें बरें जेवावें| बरें ल्यावें बरें नेसावें |
समस्तीं बरें म्हणावें| ऐसी वासना ||२०||
तनें मनें झिजावें| तेणें भले म्हणोन घ्यावें |
उगें चि कल्पितां सिणावें| लागेल पुढें ||२१||
लोकीं कार्यभाग आडे| तो कार्यभाग जेथें घडे |
लोक सहजचि वोढे| कामासाठीं ||२२||
म्हणोन दुरऱ्यास सुखी करावें| तेणें आपण सुखी व्हावें |
दुसऱ्यास कष्टवितां कष्टावें| लागेल स्वयें ||२३||
हें तों प्रगटचि आहे| पाहिल्याविण कामा नये |
समजणें हा उपाये| प्राणीमात्रासी ||२४||
समजले आणि वर्तले| तेचि भाग्यपुरुष जाले |
यावेगळे उरले| तें करंटे पुरुष ||२५||
जितुका व्याप तितुकें वैभव| वैभवासारिखा हावभाव |
समजले पाहिजे उपाव| प्रगटचि आहे ||२६||
आळसें कार्येभाग नासतो| साक्षेप होत होत होतो |
दिसते गोष्टी कळेना तो| शाहाणा कैसा ||२७||
मित्रि करितां होतें कृत्य| वैर करितां होतो मृत्यु |
बोलिलें हें सत्य किं असत्य| वोळखावें ||२८||
आपणास शाहाणें करूं नेणें| आपलें हित आपण नेणें |
जनीं मैत्रि राखों नेणे| वैर करी ||२९||
ऐसे प्रकारीचे जन| त्यास म्हणावें अज्ञान |
तयापासीं समाधान| कोण पावे ||३०||
आपण येकायेकी येकला| सृष्टींत भांडत चालिला |
बहुतांमध्यें येकल्याला| येश कैचें ||३१||
बहुतांचे मुखी उरावें| बहुतांचे अंतरीं भरावें |
उत्तम गुणीं विवरावें| प्राणीमात्रासी ||३२||
शाहाणे करावे जन| पतित करावे पावन |
सृष्टिमधें भगवद्भजन| वाढवावें ||३३||
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
चातुर्येलक्षणनिरूपण समास सहावा ||६||१४. ६
No comments:
Post a Comment